Ο σοσιαλισμός είναι η μόνη λύση στα προβλήματα της πολυκρίσης: η δημιουργία της κοινωνικής βάσης συνεργασίας για μια τεχνολογικά και οικονομικά προηγμένη κοινωνία, τόσο στην ατομική ελευθερία όσο και στη συλλογική αλληλεγγύη. Η δύναμη της οργάνωσης πετυχαίνει
μόνο όταν έχει βάση την κοινότητα.

Ακούγεται συχνά η ατάκα ότι η Ιστορία επαναλαμβάνεται ως φάρσα. Ο Μαρξ καταγγέλλει στη «18η Μπριμέρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» την απλοϊκή ιδέα ότι η επανάσταση του 1848 ήταν επανάληψη αυτής του 1789. Αποτελούσε μια πανέξυπνη φιλοσοφική παρωδία του δασκάλου του. Ο Χέγκελ είχε υποστηρίξει ότι μια ριζική αλλαγή πρέπει να επαναληφθεί για να πετύχει, μια και την πρώτη φορά η κοινωνία δεν είναι έτοιμη να την αποδεχτεί. Μόνο η δολοφονία του Ιούλιου Καίσαρα επέτρεψε στον διάδοχό του Αύγουστο να γίνει «Καίσαρας» -από άνθρωπος θεσμός- και να ιδρύσει την αυτοκρατορία που έσωσε τη Ρώμη και την οδήγησε σε παντοδυναμία. Η άποψη του Χέγκελ ισχύει ακόμη. Μόνο αν η Αριστερά κέρδιζε για δεύτερη φορά, η αλλαγή θα έβαζε ρίζες. Αλλά η πρώτη φορά Αριστερά έμεινε ορφανή. Αυτό μας στέλνει πάλι στην αρχή, στα θεμέλια: τη σκέψη, την ανταλλαγή ιδεών, την επιστημονική τεκμηρίωση και την καλοπροαίρετη αντιπαράθεση με πάθος και επιχειρήματα. Πολλά λάθη ήταν αποτέλεσμα της εγκατάλειψης της θεωρίας, ενός μεγάλου όπλου της Αριστεράς.

Στη μάχη ιδεών δεν υπάρχουν κενά. Αν η Αριστερά την εγκαταλείψει, την καλύπτει ο αντίπαλος. Εχει συμβεί σε μεγάλο βαθμό. Η αδιαφορία για την αριστερή θεωρία, η επιφανειακή προτίμηση εμπειρογνωμόνων και think tanks, αποτελεί παράδειγμα εγκατάλειψης ενός προνομιακού χώρου τον οποίο έσπευσαν να εκμεταλλευτούν οι συντηρητικές δυνάμεις και θεωρήσεις. Το αποτέλεσμα φαίνεται στην κοινωνική ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού και στα Πανεπιστήμια που, από κέντρα διαφωτισμού και απομυθοποίησης της κοινοτοπίας, έγιναν όπλα δεξιάς ιδεολογίας. Μόνο η συζήτηση μεταξύ των διαφόρων ακόμα και επιφανειακά αντίθετων θεωρητικών, ιδεολογικών και πολιτικών εκφράσεων της Αριστεράς μπορεί να δημιουργήσει τις νέες ιδέες και οράματα που θα αντισταθούν στα ψέματα και τη λάσπη της Δεξιάς και των δημοσιογραφικών της προπαγανδιστών.

Η πάλη των τάξεων είναι και πάλη ιδεών. Στην αντιπολίτευση η Αριστερά ιδεολογικοποιεί τις προγραμματικές της προτάσεις. Βασική της μέριμνα αποτελεί το ιδεολογικό στίγμα, το όραμα για το μέλλον πέρα από τη συγκυρία. Ολες οι συλλογικότητες, οι ιδέες και προτάσεις που αποσκοπούν στην κοινωνική απελευθέρωση έχουν επομένως θέση σ’ αυτή τη συζήτηση που δεν άρχισε ακόμη. Ακούμε μόνο για εκλογικές συνεργασίες, προγραμματικές προτάσεις, αρχηγικές φιλοδοξίες. Αλλά προγράμματα υπάρχουν και κάθε τόσο φτιάχνονται νέα και «κοστολογημένα». Ολα λένε περίπου τα ίδια με παραλλαγές. Αλλά είναι αυτό το ζητούμενο;

Το πρόγραμμα της αντιπολίτευσης συνεισφέρει λίγα στην κοινωνική και ιδεολογική επιρροή της και δεν χρειάζεται πολλές λεπτομέρειες. Ο τρόπος εφαρμογής του θα αποφασιστεί αν και όταν υπάρξει στιγμή υλοποίησης. Χρειάζεται λοιπόν διάλογος, αντιπαράθεση, συγκλίσεις και αποκλίσεις για τις ιδέες. Η διαλεκτική βελτιώνει τις επί μέρους απόψεις και την τελική σύνθεση. Το μεγάλο στοίχημα σήμερα για την Αριστερά είναι να παραμείνει, με τους όρους του παλιού πολιτικού συστήματος, ένα κόμμα πολυσυλλεκτικό αλλά μη κανονικό. Ενα κίνημα που δεν φοβάται να ακούει και να μαθαίνει από τη συλλογική σοφία των πολλών, των «αόρατων», των αναποφάσιστων. Αμφισβητεί δηλαδή καθημερινά με την πρακτική του την αντίληψη ότι η πολιτική είναι δουλειά των λίγων και των ειδικών. Ας δούμε μερικές ιδέες και μεθόδους που δεν πολυσυζητιούνται.

Ο καπιταλισμός προωθεί τον ατομισμό και τον καταναλωτισμό. Αλλά στο ίδιο έδαφος βάζουν ρίζες και καλλιεργούνται και οι δικές μας αξίες, μια και δεν υπάρχει άλλο. Η ιδεολογία του ατομισμού και η κυριαρχία της αγοράς δεν μπορούν να εξαλείψουν τα βασικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο «άλλος» άνθρωπος και οι κοινωνικές σχέσεις και δομές -η γλώσσα, οι θεσμοί, τα νοήματα, οι αξίες- έρχονται πριν από τον εαυτό μας. Η οικογένεια, οι φίλοι, οι συνάδελφοι και οι σύντροφοι καλλιεργούν τις αξίες της κοινότητας και της αλληλεγγύης, παρά τους θατσερικούς δονκιχωτισμούς «ότι δεν υπάρχει κοινωνία» και τους μητσοτακικούς ότι «η ανθρώπινη φύση είναι ανταγωνιστική». Δουλειά της Αριστεράς, δίπλα στους ταξικούς αγώνες, είναι να ενδυναμώνει τις κοινωνικές σχέσεις και τους συλλογικούς φορείς και θεσμούς, βασικούς αντιπάλους του ατομισμού. Την οικογένεια, δίνοντας τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομική και κοινωνική βοήθεια στα παιδιά, τις κοινωνικές και πολιτισμικές συναντήσεις, τα στέκια και τις παρέες, τους συλλόγους και σωματεία. Η Αριστερά απευθύνεται και στη λογική και στο συναίσθημα, κάτι που ξέχασαν και ο στεγνός μαρξισμός και η εκσυγχρονιστική Σοσιαλδημοκρατία. Γι’ αυτό ο δημοκρατικός και διεθνιστικός πατριωτισμός αλλά και η κοινωνική θρησκευτικότητα -πέρα από τη φιλελεύθερη αυθεντία- αποτελούν προνομιακά πεδία αριστερής παρέμβασης. Οταν εγκαταλείπονται, χάνεται και η μαζικότητα και η ριζοσπαστικότητα της Αριστεράς.

Μέθοδοι. Απορρίψτε την εξάρτηση από τον εκλογικό κύκλο. Προτεραιοποιήστε λίγα ριζοσπαστικά οικονομικά μέτρα, όπως το καθολικό εισόδημα ή τις βασικές υπηρεσίες. Μπείτε σε εχθρικά περιβάλλοντα δείχνοντας ηγεσία και τόλμη. Συναντήστε τους νέους σε πολιτισμικούς χώρους. Δημιουργήστε φόρουμ διαλόγου με όλες τις τάσεις και οργανώσεις της Αριστεράς.

Η ελληνική κοινωνία συνθλίβεται από τις διπλές μυλόπετρες της οικονομικής κρίσης και της συνολικής κυβερνητικής αποτυχίας. Ζητάει από τη συνολική και πληθυντική Αριστερά να εμπνεύσει. Ζούμε σε μια εποχή που οι ιδεολογίες και οι ιδέες επιστρέφουν – κυρίως οι ακραίες δεξιές, οι νεοφιλελεύθερες και alt-right. Συμβαίνει σε όλον τον πλανήτη, από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ ώς την Ασία και τη Νότια Αμερική. Αλλά όπως είδαμε στην Ιρλανδία και τη Νέα Υόρκη, νέες αριστερές ιδέες, μέθοδοι και στρατηγικές άρχισαν επίσης να εισβάλλουν. Απαντούν στις νέες συνθήκες της μεταφορντικής κοινωνίας και εργασίας, της υποχώρησης της αντιπροσωπευτικής διαδικασίας, της αποπολιτικοποίησης της πολιτικής (https://www.efsyn.gr/themata/politika-kai-filosofika-epikaira/487588_i-aristera-ton-21o-aiona). Ο Μαμντάνι και η Κόνολι μάς έμαθαν ότι η σοφία, η δυναμικότητα και η φαντασία του πλήθους μπορούν να ανατρέψουν κάθε πάμπλουτη, διεφθαρμένη και διαπλεκόμενη εξουσία.

«Η αυξανόμενη προλεταριοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου και ο αυξανόμενος σχηματισμός μαζών», λέει ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, «είναι δύο όψεις της ίδιας διαδικασίας». Οι «μάζες», όπως εξήγησε, μπορούν να οργανωθούν με δύο τρόπους. Ο πρώτος, που οδήγησε στον φασισμό τον Μεσοπόλεμο και είναι ο πρόδρομος του σημερινού ακροδεξιού λαϊκισμού, χαρακτηρίζεται από μια ενστικτώδη, αντιδραστική ψυχολογία, επιρρεπή σε ξενοφοβία, δαιμονοποίηση του άλλου, μεσσιανισμό και συνωμοσιολογική σκέψη. Ο δεύτερος, που ο Μπένγιαμιν ονομάζει «τάξη» σε αντίθεση με τη μάζα, διατηρείται μέσω της αλληλεγγύης που επιτρέπει τη συνειδητή και σκόπιμη δράση. Δουλειά του σοσιαλισμού είναι να μετατρέψει τη μάζα σε τάξη, σήμερα σε πλήθος που δεν αντέχει ούτε ανέχεται πια τον καθεστωτισμό της εξουσίας και οδηγεί στην πολιτική ρήξη «εμείς οι πολλοί»/αυτοί οι λίγοι. Ο σοσιαλισμός, για τον Μπένγιαμιν, δεν είναι πρωτίστως τρόπος οργάνωσης της οικονομίας. Αναφέρεται κυρίως στο πνεύμα ή την ψυχολογία που κάνει τα άτομα να συνεργάζονται για έναν κοινό σκοπό. Αντίθετα, ο σύγχρονος δεξιός λαϊκισμός χαρακτηρίζεται από αυτό που ο Richard Hofstadter αποκαλούσε το παρανοϊκό ύφος – μια «αίσθηση θερμής υπερβολής, ύποπτης και συνωμοτικής φαντασίας».

Ο σοσιαλισμός είναι η μόνη λύση στα προβλήματα της πολυκρίσης: η δημιουργία της κοινωνικής βάσης συνεργασίας για μια τεχνολογικά και οικονομικά προηγμένη κοινωνία τόσο στην ατομική ελευθερία όσο και στη συλλογική αλληλεγγύη. Η δύναμη της οργάνωσης πετυχαίνει μόνο όταν έχει βάση την κοινότητα. Υπάρχουμε πάντα σε σχέσεις με τους άλλους. Μόνο όταν τα άτομα ενώνονται και αποβλέπουν σε κάτι πιο ουσιαστικό από τα δικαιώματα που μοιράζονται και τα συμφέροντα που τους κάνουν να ανταγωνίζονται, μπορούν να κάνουν τα αδύνατα δυνατά.

***Το άρθρο του Κώστα Δουζίνα δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα των Συντακτών***