Παναγιώτης Βουτυράκος

Ψυχίατρος Παιδιών & Εφήβων

Δημοτικός Σύμβουλος με την δημοτική παράταξη «ΑλλάΖΟΥΜΕ τον Πειραιά για Όλους & Όλες»

Άρθρο στην εφημερίδα «Η Εποχή»

Τα τελευταία χρόνια, μέσα από τη διαδοχή κρίσεων –οικονομικής, υγειονομικής, κοινωνικής– η ψυχική υγεία αναδεικνύεται σε κεντρικό ζήτημα δημόσιας πολιτικής, αλλά και κοινωνικής συνοχής. Οι επάλληλες κρίσεις αποδυνάμωσαν τις ψυχικές αντοχές του πληθυσμού και συνέτειναν στη σημαντική επαύξηση των διαταραχών ψυχικής υγείας παγκοσμίως και στη χώρα μας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατέγραψε αύξηση κατά 25% στην παγκόσμια επικράτηση αγχωδών και καταθλιπτικών διαταραχών το πρώτο έτος της πανδημίας COVID-19, μιλώντας για μια «σιωπηλή επιδημία» ψυχικών διαταραχών. Η απομόνωση, η αβεβαιότητα και η κατάρρευση των υπηρεσιών υγείας και ψυχικής υγείας, ενίσχυσαν το αίσθημα απώλειας και αστάθειας. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με την έρευνα ΕΠΙΨΥ (2022), ένας στους τρεις εφήβους (36%) δήλωσε ότι η πανδημία είχε αρνητική επίδραση στην ψυχική του υγεία, με αύξηση των συμπτωμάτων άγχους, μοναξιάς και καταθλιπτικών εκδηλώσεων.

Η εμπειρία μας δείχνει ότι η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής. Ανέδειξε την ανεπάρκεια ενός ήδη κατακερματισμένου συστήματος ψυχικής υγείας που προκλήθηκε από τους δημοσιονομικούς περιορισμούς της περιόδου των μνημονίων, αλλά και της πολιτικής επιλογής των κυβερνήσεων της Νέας Δημοκρατίας για αποδυνάμωση του δημόσιου πυλώνα του συστήματος υγείας.

Οι σημερινές ανάγκες ψυχικής υγείας του πληθυσμού είναι μεγάλες και συχνά αόρατες. Στα παιδιά (0–15 ετών) το 8–16% εμφανίζει ψυχικές δυσκολίες που απαιτούν εκτίμηση από ειδικό, ενώ 5–12% παρουσιάζει συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης. Στους εφήβους, σχεδόν οι μισοί (42,8%) αναφέρουν άγχος και το 13,7% δηλώνουν ότι σκέφτηκαν ή επιχείρησαν αυτοκτονία (ΕΠΙΨΥ, 2022). Στους ενήλικες, περίπου ένας στους πέντε έχει βιώσει ψυχική νόσο. Από αυτούς, 7% πάσχει από κατάθλιψη, 6% από αγχώδεις διαταραχές και περίπου 2% από διαταραχές σχετιζόμενες με χρήση ουσιών. Στους ηλικιωμένους (65+), 10–15% εμφανίζει καταθλιπτικά συμπτώματα, συχνά χωρίς διάγνωση ή πρόσβαση σε φροντίδα (Δείκτες Ψυχικής Υγείας, 2023).

Η ψυχική υγεία δεν μπορεί να εξετάζεται αποκομμένα από το κοινωνικό πλαίσιο. Η φτώχεια, η εργασιακή ανασφάλεια και η ανισότητα αποτελούν σταθερούς παράγοντες κινδύνου. Το 34% των παιδιών στη χώρα μας ζει κάτω από το όριο των βασικών αναγκών. Το χρόνιο κοινωνικό στρες μεταφράζεται σε βιολογικό στρες, αφήνοντας μόνιμο αποτύπωμα στη λειτουργία του εγκεφάλου. Ο νόμος 5129/2024, που παρουσιάστηκε ως «ολοκλήρωση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης», στην πράξη υπονομεύει όσα με κόπο χτίστηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες. Η κατάργηση της τομεοποίησης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας –δηλαδή της λειτουργίας τους σε σαφώς οριοθετημένες γεωγραφικές ενότητες, με επαρκείς δομές όλων των βαθμίδων φροντίδας– καταστρέφει το απαραίτητο συνεχές της φροντίδας στην κοινότητα και στερεί τη δυνατότητα υλοποίησης δράσεων πρόληψης.

Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι κάθε ψυχιατρικός τομέας πρέπει να καλύπτει πληθυσμό 100.000–200.000 κατοίκων, ώστε οι υπηρεσίες να συνεργάζονται αποτελεσματικά και να παρακολουθούν διαχρονικά τις ανάγκες του πληθυσμού. Στην Ελλάδα, ο νέος νόμος ταυτίζει τον τομέα με τις Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ), που αντιστοιχούν σε 1–2 εκατομμύρια κατοίκους. Πρόκειται για δομική στρέβλωση που καθιστά αδύνατη τη διασύνδεση των υπηρεσιών και ακυρώνει κάθε έννοια τοπικότητας και συνέχειας. Με βάση τον 5129/2024, το σύνολο των Δημοσίων Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας υπάγεται πλέον οργανικά στις περιφερειακές διευθύνσεις υπηρεσιών ψυχικής υγείας των ΥΠΕ, δημιουργώντας έναν δύσκολα διοικούμενο υδροκέφαλο οργανισμό, με επικεφαλής τον αναπληρωτή πρόεδρο της σύστοιχης ΥΠΕ, ο οποίος έχει το δικαίωμα να καταργεί, συγχωνεύει υπηρεσίες, να ελέγχει τη ροή των χρηματοδοτήσεων και να μετακινεί κατά το δοκούν προσωπικό, χωρίς να λογοδοτεί σε κάποιο αιρετό ή μη όργανο. Δείγμα της αυτοαρχικότητας στη διοίκηση των υπηρεσιών είναι και η πρόσφατη εγκύκλιος του διοικητή της 2ης ΥΠΕ, κ. Ροϊλού, με βάση την οποία απαγορεύεται σε όλους τους επιστημονικά υπεύθυνους των νοσοκομείων και των κέντρων υγείας, να μιλούν σε δημοσιογράφους σχετικά με ζητήματα που αφορούν στις μονάδες υγείας, αν δεν έχουν λάβει άδεια από αυτόν.

Παράλληλα, συνεχίζεται η αποδυνάμωση των Δημόσιων Υπηρεσιών Ψυχικής με τον αριθμό των νεοπροσλαμβανομένων (συχνά με συμβάσεις ορισμένου χρόνου ή με μπλοκ παροχής υπηρεσιών) να υπολείπεται σημαντικά αυτού των αποχωρούντων επαγγελματιών. Πολλές δε από τις αποχωρήσεις σχετίζονται με τους εξουθενωτικούς λόγω υποστελέχωσης ρυθμούς εργασίας και εμβαλωματικά αντιμετωπίζονται με μετακινήσεις προσωπικού σε δομές εντός ή και εκτός της Υγειονομικής Περιφέρειας. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι Μονάδες Νοσηλείας Παιδιών και Εφήβων στο Ηράκλειο και την Τρίπολη ανέστειλαν τη λειτουργία τους, ενώ έφηβοι με ψυχιατρικές διαταραχές νοσηλεύονται σε δομές ψυχιατρικής ενηλίκων, δεδομένου του ότι οι διαθέσιμες κλίνες Εφήβων στην Αττική είναι ελάχιστες.

Η ανάθεση υπηρεσιών στον μη κερδοσκοπικό τομέα συχνά με αδιαφάνεια και απουσία στοιχειώδους χαρτογράφησης υφιστάμενων υπηρεσιών και αναγκών της κοινότητας ολοκληρώνει την εικόνα της απόσυρσης του δημοσίου τομέα, με προφανή κέρδη και για τον κερδσσκοπικό ιδιωτικό τομέα, δεδομένης της μεγάλης αύξησης των νοσηλειών σε ιδιωτικές κλινικές. Τέλος, κραυγαλέα είναι και η απουσία δράσεων πρόληψης και πρώιμης παρέμβασης στην κοινότητα.

Η ψυχική υγεία είναι υπόθεση συλλογική. Χωρίς κοινωνική δικαιοσύνη, πρόσβαση και συνέχεια στη φροντίδα, καμία μεταρρύθμιση δεν μπορεί να είναι ουσιαστική. Προτείνονται τρεις κατευθύνσεις πολιτικής:

• Σταθερή και επαρκής χρηματοδότηση του δημόσιου συστήματος ψυχικής υγείας, με στόχο την πλήρη στελέχωση των δομών.
• Επαναφορά της τομεοποίησης και ενίσχυση των κοινοτικών μονάδων, ώστε να διασφαλίζεται η συνέχεια της φροντίδας.
• Οριζόντια ενσωμάτωση της πρόληψης σε όλους τους τομείς (εκπαίδευση, εργασία, τοπική αυτοδιοίκηση).

Φωτογραφία: Alex Green / Pexels